تاریخچه پیدایش گروه های ترک اعتیاد در ایران
گروه‌های ترک اعتیاد در ایران، بطور رسمی در دهه ۱۳۶۰ شمسی (1980 میلادی) شروع به فعالیت کردند. در آن دوران، اولین مراکز تخصصی درمان اعتیاد، با هدف کاهش خطرات مربوط به مواد مخدر و الکل در جامعه، تأسیس شدند. این مراکز، عمدتاً تحت نظر سازمان بهزیستی کشور فعالیت می‌کردند.
برای مقابله با مشکلات اعتیاد در جامعه، در حدود دهه ۱۳۷۰ شمسی (1990 میلادی)، اولین گروه‌های ترک اعتیاد در ایران تأسیس شدند. این گروه‌ها، بر پایه مدل گام‌به‌گام‌های ترک اعتیاد تأسیس شده‌اند و معمولاً با استفاده از مدل برنامه ۱۲ قدمی، فعالیت می‌کنند. این گروه‌ها، عمدتاً توسط افرادی که در گذشته با مشکل اعتیاد روبرو بودند، راه‌اندازی شده‌اند.
در حال حاضر، گروه‌های ترک اعتیاد در ایران، فعالیت گسترده‌ای دارند و علاوه بر ارائه خدمات درمانی به افراد مبتلا به اعتیاد، به توعیت و پیشگیری از اعتیاد نیز می‌پردازند. همچنین، این گروه‌ها با همکاری مراکز تخصصی درمان اعتیاد و سایر نهادهای مرتبط، به منظور بهبود شرایط سلامت روان جامعه‌ای که درگیر مسأله اعتیاد است، فعالیت می‌کنند.
به طور خلاصه، گروه‌های ترک اعتیاد در ایران، از دهه ۱۳۷۰ شمسی (1990 میلادی) تأسیس شدند و در حال حاضر با فعالیت گسترده‌ای، به توعیت و پیشگیری از اعتیاد نیز می‌پردازند.
نقش گروه های ترک اعتیاد در ترک موفق اعتیاد
گروه‌های ترک اعتیاد می‌توانند نقش بسیار مؤثری در ترک موفق اعتیاد داشته باشند. این گروه‌ها عموماً شامل افرادی هستند که در گذشته با مشکل اعتیاد مواجه بوده‌اند و به دلیل تجربه خود، می‌توانند به طور مؤثری به فرایند ترک اعتیاد کمک کنند. برخی از نقش‌های مهم گروه‌های ترک اعتیاد عبارتند از:
1- پشتیبانی از فرد: گروه‌های ترک اعتیاد محیطی را برای فرد فراهم می‌کنند تا با افراد دیگری که همچنین با مشکل اعتیاد مواجه هستند، آشنا شود و از آن‌ها حمایت بگیرد.
2- ارائه اطلاعات و آموزش: گروه‌های ترک اعتیاد به فرد اطلاعات لازم را درباره روش‌های ترک اعتیاد و چگونگی پیشگیری از بازگشت به اعتیاد ارائه می‌دهند.
3- شنیدن داستان‌های دیگران: شنیدن داستان‌های دیگران که توانسته‌اند از اعتیاد خلاص شوند، می‌تواند برای فرد الهام بخش باشد و به او امید بدهد.
4- پذیرش و تأیید: یکی از نقش‌های مهم گروه‌های ترک اعتیاد، پذیرش و تأیید افراد است. این گروه‌ها به فرد کمک می‌کنند تا متوجه شوند که اعتیاد یک بیماری است و فرد به هیچ عنوان تنها نیست.
به طور کلی، گروه‌های ترک اعتیاد می‌توانند به فرد در فرآیند ترک اعتیاد کمک کنند و به او امید بخشند که می‌تواند از این بیماری پیروز شود.
گروه های ترک اعتیاد، عموماً شامل افرادی هستند که با مشکل اعتیاد در گذشته مواجه بوده‌اند و به دلیل تجربه خود، می‌توانند به فرایند ترک اعتیاد کمک کنند. این گروه‌ها برای جلسات خود از قوانین سختگیرانه‌ای استفاده می‌کنند تا علاوه بر اینکه افراد را در فرآیند ترک اعتیاد هدایت کنند، محیطی امن و پشتیبانی برای آن‌ها فراهم کنند.
در گروه‌های ترک اعتیاد، برخی از فردان موفق در ترک اعتیاد، به عنوان مربی و راهنما در اختیار دیگر افراد قرار می‌گیرند. این افراد معمولاً تجربیات خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند و به آن‌ها کمک می‌کنند تا از این روند سخت و پر شکنجه به خوبی بگذرند.
علاوه بر این، گروه‌های ترک اعتیاد به فرد امکان ملاقات با افرادی که از اعتیاد خلاص شده‌اند را می‌دهند. این دیدارها می‌توانند به فرد امید بیشتری بدهند و نشان دهند که ترک اعتیاد در عمل ممکن است.
گروه‌های ترک اعتیاد همچنین به فردان، آموزش‌های لازم را درباره روش‌های ترک اعتیاد و چگونگی پیشگیری از بازگشت به اعتیاد می‌دهند. در این گروه‌ها، می‌توان به صورت گروهی و به صورت فردی با مشاوران و روانشناسان حرف زد و به سوالات و نگرانی‌های خود پاسخ گرفت.
بنابراین، گروه‌های ترک اعتیاد می‌توانند در فرآیند ترک اعتیاد به فرد کمک کنند و به او امید بخشند که می‌تواند از این بیماری پیروز شود.
نقش راهنما در گروه های ترک اعتیاد
راهنما در گروه‌های ترک اعتیاد، عموماً فردی با تجربه و موفقیت در ترک اعتیاد است که به عنوان راهنما در گروه شناخته می‌شود. نقش راهنما در گروه‌های ترک اعتیاد بسیار مهم و حیاتی است؛ زیرا او به عنوان یک نمونه الهام بخش برای افراد دیگر در گروه عمل می‌کند.
به طور کلی، راهنما در گروه‌های ترک اعتیاد به فردان کمک می‌کند تا از تجربیات خود در مورد ترک اعتیاد بهره بگیرند و راه‌حل‌های جدیدی برای مسائل خود پیدا کنند. برخی از نقش‌های مهم راهنما در این گروه‌ها عبارتند از:
1- شنیدن و درک مشکلات فرد: راهنما در گروه‌های ترک اعتیاد به فردان فرصت می‌دهد تا مشکلات خود را با یک نفر قابل اعتماد به اشتراک بگذارند. در این موارد، راهنما به فرد کمک می‌کند تا مسائل خود را به طور هدفمندی بررسی کند و به منظور حل آن‌ها پیشنهادات لازم را ارائه دهد.
2- ارائه ایده‌های جدید: راهنما در گروه‌های ترک اعتیاد به فردان کمک می‌کند تا با پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم اعتیاد شان آشنا شوند. او به فرد کمک می‌کند تا الگوهای جدیدی برای تفکر و رفتار خود پیدا کند.
3- ایجاد فضای امن: گروه‌های ترک اعتیاد برای افراد دشوار و صعب العبور است؛ اما با وجود راهنما، فضای امن و محافظت شده‌ای برای افراد فراهم می‌شود. به عنوان راهنما، او باید محترمانه و با احترام به افراد رفتار کند تا فضایی صمیمی و پذیرایی برای همگروهی‌های جدید فراهم شود.
4- ارائه حمایت: راهنما به عنوان یک دوست، مشاور و همراه در فرآیند ترک اعتیاد به فرد کمک می‌کند تا در تمام مراحل روند ترک اعتیاد، از او حمایت کند. او باید به فرد نشان دهد که هیچ‌گاه تنها نیست و همیشه می‌تواند با او تماس بگیرد.
انواع گروه های ترک اعتیاد
گروه‌های ترک اعتیاد به صورت گسترده در سراسر جهان فعالیت می‌کنند و بر اساس رویکردهای مختلفی برای درمان و کاهش خطرات اعتیاد شناخته می‌شوند. برخی از انواع مهم گروه‌های ترک اعتیاد عبارتند از:
1- گروه‌های برنامه ۱۲ قدمی: این گروه‌ها با استفاده از برنامه‌ای ۱۲ قدمی، به فردان کمک می‌کنند تا از اعتیاد خود بهبود پیدا کنند. در این برنامه، نقش اعتقاد به خداوند و اعتراف به مسئولیت در اولویت قرار دارد.
2- گروه‌های برنامه درمانی شناوری: این گروه‌ها به فردان کمک می‌کنند تا با توجه به محدودیت‌های ذهنی و ناهنجاری‌های شخصی خود، از اعتیاد بهبود پیدا کنند. این روش، بر پایه علم رفتار شناوری و تحلیل رفتار درمانی مبتنی بر داده‌ها است.
3- گروه‌های درمان رفتاری مبتنی بر تعهد: این گروه‌ها به فردان کمک می‌کنند تا با استفاده از تکنیک‌های مختلفی، از اعتیاد بهبود پیدا کنند. این روش، بر پایه تغییر رفتار و تعهد به تغییر است.
4- گروه‌های درمانی مبتنی بر شناخت: این نوع از گروه‌های ترک اعتیاد، به فردان کمک می‌کنند تا با شناسایی الگوهای نادرست و تصورات غلط خود، از اعتیاد خود بهبود پیدا کنند. این روش، بر پایه فلسفه درمان شناختی رفتاری است.
5- گروه‌های مبتنی بر تحول: این گروه‌ها به فردان کمک می‌کنند تا با توجه به تحولات شخصی و اجتماعی خود، از اعتیاد بهبود پیدا کنند. این روش، بر پایه تحول شخصی و رشد فردی است.
به طور کلی، گروه‌های ترک اعتیاد با توجه به رویکردهای مختلف درمانی، انواع مختلفی دارند. هر یک از این روش‌ها، برای کاهش خطرات مربوط به مواد مخدر و الکل و درمان اعتیاد، به کار می‌رود.
برنامه ۱۲ قدمی برای ترک اعتیاد
برنامه ۱۲ قدمی، یک روش درمانی برای کاهش خطرات اعتیاد و بهبود سلامت عمومی فرد است که در اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی توسط گروه ناشناس الکلیان همدلی (AA) در آمریکا شکل گرفت. این برنامه، به فردان کمک می‌کند تا از اعتیاد بهبود پیدا کنند و به طور کلی از پنج مرحله اصلی تشکیل شده است:
۱- قبول شدن: در این مرحله، فرد باید وضعیت خود را به عنوان یک معتاد و مشکل جدی قبول کند و به دنبال راه‌حل‌های مناسب برای بهبود وضعیت خود باشد.
۲- ایمان: در این مرحله، فرد باید به یک قدرت بزرگتر از خودش اعتقاد داشته باشد و به دنبال راه‌هایی برای ایجاد ارتباط با این قدرت باشد.
۳- تصمیم: در این مرحله، فرد باید تصمیم کند که بهبود وضعیت خود را جدی بگیرد و برای ترک اعتیاد تلاش کند.
۴- تنظیم حالت شخصی: در این مرحله، فرد باید به دنبال یافتن روش‌هایی برای مدیریت احساسات، تفکرات و رفتارهای خود باشد.
۵- برگشت به جامعه: در این مرحله، فرد باید به دنبال بازگشت به جامعه و پذیرش مسئولیت‌هایش باشد و از آنجا بهبود بالقوه خود را ارائه دهد.
برنامه ۱۲ قدمی، علاوه بر این پنج مرحله اصلی، دارای دوازده قدم است که به صورت خلاصه در زیر ذکر شده است:
۱. قبول داشتن بیش از حد کاربرد مواد مخدر ۲
. اعتقاد به وجود یک قدرت بزرگتر از خود
۳. تصمیم به سوی تغییرات بهبود بخش
۴. مرور رفتارهای گذشته
۵. شناخت خود و تحلیل رفتارهای گذشته
۶. آمادگی برای تصحیح رفتارهای ناسالم
۷. درخواست کمک و آگاهی از عوارض مطلوب
۸. فهمیدن خود و تسلیم شدن به قوانین واقعیت‌های جامعه
۹. بهبود روابط با خانواده، دوستان و همکاران
۱۰. حفظ پیوستگی با گروه ترک اعتیاد
۱۱. تجربه و انتقال تجربیات به سایران در گروه
۱۲. پیشرفت روزافزون در مسیر بهبود و تکامل شخصی
با این حال، بسیاری از گروه‌های ترک اعتیاد به برنامه ۱۲ قدمی، تغییرات خود را به نحوی تغییر داده‌اند که با برنامه اصلی تفاوت دارند و به طور کلی، هر گروه با معیارهای خاص خود خدمات خود را ارائه می‌دهد. اما اگر شخصی به دنبال رویکردی مبتنی بر اعتراف به مسئولیت شخصی و اعتقاد به خداوند بزرگ باشد، برنامه ۱۲ قدمی می‌تواند برای او یک راه‌حل مناسب باشد.
برنامه درمانی شناوری
برنامه درمانی شناوری یا ACT (Acceptance and Commitment Therapy)، یک روش درمانی نوین برای کاهش خطرات اعتیاد و بهبود سلامت عمومی فرد است. این روش درمانی، بر پایه علم رفتار شناوری و تحلیل رفتار درمانی مبتنی بر داده‌ها است و به فرد کمک می‌کند تا با توجه به محدودیت‌های ذهنی و ناهنجاری‌های شخصی خود، از اعتیاد بهبود پیدا کند.
استفاده از ACT، بر پایه چهار مفهوم اصلی صورت می‌گیرد:
۱- پذیرش: پذیرش به معنای قبول کردن و مسئولیت پذیرفتن واقعیت‌های دردناک و نامطلوب است. در این مفهوم، فرد باید با واقعیت‌های بیشتری مواجه شود و آن‌ها را پذیرفته و در کنار آن‌ها زندگی کند.
۲- تعهد: تعهد به معنای تمرکز بر اهداف و ارزش‌های شخصی است. در این مفهوم، فرد باید به دنبال رسیدن به اهداف خود باشد و برای آن‌ها تلاش کند.
۳- پرداختن به حالت حضوری: در این مفهوم، فرد باید به دنبال پرداختن به لحظه‌ای که هست، بدون این که به گذشته یا آینده فکر کند، باشد.
۴- تفکر و عملکرد شناوری: در این مفهوم، فرد باید با توجه به نوع و شدت احساسات و فکرهای خود، برای پذیرش آن‌ها و ادامه حرکت به سمت اهداف خود، استراتژی‌های مناسبی توسعه دهد.
ACT به فردان کمک می‌کند تا با این مفاهیم، بهبودی‌های قابل توجهی در زمینه رشد فردی، روابط، بهبود خودآگاهی و بهبود سلامت عمومی خود داشته باشند. همچنین، این روش درمانی به فردان کمک می‌کند تا با استفاده از تکنیک‌های شناوری، بهبود وضعیت خود را حتی در شرایط سخت‌تر نیز داشته باشند.
درمان رفتاری مبتنی بر تعهد
درمان رفتاری مبتنی بر تعهد (CBT: Commitment Therapy)، یک روش درمانی نوین است که بر پایه تحقیقات روان‌شناسی و علم رفتار شناوری ساخته شده است. این روش درمانی به فرد کمک می‌کند تا با توجه به هدف‌های خود، برنامه‌ریزی مناسبی داشته و به دنبال اهداف خود با تعهد و قطعیت بیشتری حرکت کند.
استفاده از CBT، بر پایه چهار مرحله اصلی صورت می‌گیرد:
۱- شناخت افکار مخرب: در این مرحله، فرد باید با توجه به باورهای ناخواسته و انتظارات نادرست خود، به تحلیل خودپردازی بپردازد و با شناخت افکار مخرب خود، آن‌ها را کنترل کند.
۲- تغییر افکار مخرب: در این مرحله، فرد باید با استفاده از تکنیک‌های مختلفی مانند تکرار ذهنی، تغییر نگرش و توجه به جنبه‌های مثبت و نشان دادن تصمیمات خود، به تغییر افکار خود بپردازد.
۳- قرار دادن با خود: در این مرحله، فرد باید با استفاده از تکنیک‌هایی مانند هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی، با خود قرارداد بسته و به دنبال بهبود رفتار خود باشد.
۴- حفظ پیشرفت: در این مرحله، فرد باید به دنبال حفظ پیشرفت خود باشد و با انتقال ایده‌های درست، افراد دیگر را نیز به سمت بهبود رفتار خود هدایت کند.
CBT به فردان کمک می‌کند تا با این مراحل، رفتارهای ناسالم خود را تغییر دهند و به دنبال بهبود وضعیت خود باشند. همچنین، این روش درمانی به فردان کمک می‌کند تا با استفاده از تکنیک‌های مبتنی بر تعهد، به دنبال اهداف خود با قطعیت و تعهد بیشتری حرکت کنند و از روش‌های ناسالم خود دور شوند.
گروه‌های درمانی مبتنی بر شناخت
گروه‌های درمانی مبتنی بر شناخت (CBT: Cognitive Behavioral Therapy)، روشی است که بر پایه تئوری شناختی-رفتاری ساخته شده است. این روش درمانی به فرد کمک می‌کند تا با شناخت نوع و شدت افکار، تصورات، باورها و عملکردهای خود، رفتارهای ناسالم خود را شناسایی کند و با کمک تکنیک‌های مناسب، آن‌ها را تغییر دهد.
استفاده از CBT، بر پایه چند مرحله اصلی صورت می‌گیرد:
۱- شناخت افکار غلط: در این مرحله، فرد باید با توجه به باورهای ناخواسته و نادرست خود، به تحلیل خودپردازی بپردازد و با شناخت افکار غلط خود، درک بهتری از خود داشته باشد.
۲- تغییر افکار: در این مرحله، فرد باید با استفاده از تکنیک‌های مختلفی مانند تکرار ذهنی، تغییر نگرش و توجه به جنبه‌های مثبت، به تغییر افکار خود بپردازد.
۳- تغییر رفتار: در این مرحله، فرد باید با استفاده از تکنیک‌های مختلفی مانند تمرین، تمرکز بر رفتارهای مثبت و تغییر نقاط ضعف خود، به تغییر رفتار خود بپردازد.
CBT به فردان کمک می‌کند تا با این مراحل، رفتارهای ناسالم خود را شناسایی کنند و با داشتن شناخت بهتری از خود، به تغییر این رفتارها بپردازند. همچنین، این روش درمانی به فردان کمک می‌کند تا با استفاده از تکنیک‌های مناسب، افکار ناسالم خود را تغییر داده و به دنبال بهبود وضعیت خود باشند.
گروه‌های ترک اعتیاد مبتنی بر تحول
گروه‌های ترک اعتیاد مبتنی بر تحول، یا به اصطلاح “ترک اعتیاد از طریق تحول”، یک رویکرد جدید درمان اعتیاد است که بر پایه علوم شناختی-رفتاری و نظریه تحولی ارائه شده است. این رویکرد با فرض اینکه اعتیاد نتیجه‌ی یک سری تحولات در سطح شخصیت و ذهنیت فرد است، بر آن است تا با استفاده از تکنیک‌هایی مانند آگاهی ذهنی، تنظیم هیجانی، مهارت‌های حل مسئله، تغییرات در باورها و ارزش‌های فردی و… به این تحولات و تغییرات پرداخته و با کمک مراحل مختلف، فرد را از اعتیاد خود رها سازد.
این گروه‌ها از یک سری جلسات تشکیل شده‌اند که در هر جلسه، اعضای گروه با هم به اشتراک می‌گذارند که چگونه برای رسیدن به اهداف شخصی خود و ترک اعتیاد، بهترین راه حل‌ها را پیش بینی و پیاده می‌کنند. از جمله فنون مورد استفاده در این گروه‌ها می‌توان به تکنیک‌های آموزش مهارت‌های ارتباطی، نگرش‌های مثبت، تلاش برای بهبود خودشناسی و اعتماد به نفس، هدف‌گذاری و برنامه ریزی محکم و… اشاره کرد.
این گروه‌ها به عنوان یکی از رویکردهای جدید درمان اعتیاد، با در نظر گرفتن نیازهای شخصی فرد، علاوه بر ترک اعتیاد، به بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایت از زندگی کمک می‌کنند
